HALK EDEBİYATI VE DİVAN EDEBİYATI

Eski Türklerde Şairlerin Görev ve İşlevi

Eski Türklerde "kam, baksı, oyun, ozan, şaman" adları verilen şairler, o günkü toplumda hâkim, hekim, büyücü, sanatçı, bilge konumundadır. Bu yönleriyle şairler, toplumun önem verdiği kişilerdir.

Şairler, "sığır, yuğ ve şölen" adı verilen törenlerde etkin rol oynamışlar, şiirlerini bu törenlerde söylemişlerdir. Çalgı aleti çalma yeteneği de olan bu şairler, şiirlerini o dönem kullanılan "kopuz" adı verilen çalgı aleti eşliğinde söylemişlerdir.

Sözlü Edebiyatın Özellikleri:

• Şiirler kopuz adı verilen bir tür saz eşliğinde söylenmiştir.
• Dilde yabancı dillerin etkisi yoktur, saf bir Türkçe vardır.
• Bu dönemin asıl ürününü doğal destanlar oluşturur.
• Millî ölçümüz olan "hece" ölçüsünün daha çok 7'li, 8'li ve 11'li kalıpları tercih edilmiştir.
• Şiirlerde yarım uyak ve redif kullanılmıştır.
• Genellikle doğa, aşk, kahramanlık, yiğitlik ve ölüm konulan işlenmiştir.
• Nazım birimi "dörtlük"tür.
• Ürünler anonimdir.

Destan dönemi, sadece Türklerde görülen bir dönem değildir. Köklü bir tarihi geçmişi olan ve doğal destana sahip Rus, Hint, Alman, Fransız, İspanyol, Yunan, Sümer gibi milletlerin de destan dönemleri vardır. Bu milletlerin tarihi de tarihin bilinmeyen dönemlerine kadar uzanmaktadır.

DİVAN EDEBİYATI:

• Aruz ölçüsü kullanılmıştır.
• Ana nazım birimi beyittir. Dörtlükler de kullanılmıştır.
• Arap ve İran edebiyatlarından aynen alınmış nazım biçimleri kullanılmıştır. Sadece şarkı ve tuyuğ Türk Divan şairlerince Divan şairlerince Divan şiirlerine dâhil edilmiştir.
• Genellikle tam ve zengin kafiye tercih edilir. Ahenge önem verildiğinden rediflere de özellikle yer verilir.
• Bütün güzelliğine değil, parça (beyit) güzelliğine önem verilir.
• Dil ve anlatım süslü ve sanatlıdır. Mazmun adı verilen kalıplaşmış dolaylı (telmihli, eğretilemeli) söz kalıplarıyla, anlatım yapılır. [“Meh” (ay) dendiğinde “sevgilinin yüzü”nün, “servi” dendiğinde “boyu”nun “inci” dendiğinde “dişi”nin anlaşılması gibi.]

Ayrıca Bazı Mazmunlar:

Boy: servi, tuba, elif, Nihal…
Göz: kafir, mahmur, katil, mest…
Kirpik: ok, mızrak…
Zülf/Saç: misk, sümbül, amber, yılan, kement…